لقب‌های قاجاری- نظام‌السلطنه

میرزا حسینقلی‌خان نظام‌السلطنهٔ مافی که در آغاز «سعدالملک» لقب داشت، از نخست‌وزیران ایران در زمان محمدعلی‌شاه قاجار بود. در ۲۹ آذر ۱۲۸۶ کابینه‌اش را به مجلس معرفی کرد. دو بار کابینه‌اش را ترمیم نمود ولی چون نمی‌توانست با محمدعلی‌شاه هماهنگی کند استعفا داد و به کلی کناره گرفت و محمدعلی‌شاه نیز بدون توجه به تمایلات مجلس شورای ملی، میرزا احمدخان مشیرالسلطنه را مأمور تشکیل کابینه کرد.

وی به هنگام مرگ ۸۵ سال داشت. آرامگاه او در جوار امامزاده عبدالله شهر ری قرار دارد.

پس از سقوطِ قاجاریه و روی کار آمدنِ پهلوی، القابِ رسمی و احترامی، با مصوّبِهٔ ۱۵ اردیبهشتِ ۱۳۰۴ ه‍. ش، (مصوبهٔ مربوط به القاب و مناصبِ مخصوصِ نظام و القابِ کشوری) ملغیٰ شد. برابرِ این قانون، مناصبِ مخصوصِ نظام (سپه‌سالاری، سپهداری، سرداری، سپهبدی، امیریِ مطلق و مُضاعف، امیرنویانی، امیرتومانی، امیرپنجی (میرپنجی) و سایرِ القابی که در آن مضاف یا مضافٌ‌الیهِ سپاه، لشکر، جنگ، سالار و نظام بود)، ملغیٰ و اعطای این القاب منسوخ و استفاده از آن‌ها ممنوع شد. نیز این قانون مقرّر داشت که همهٔ القابِ کشوری هم پس از سه ماه ملغیٰ خواهند بود.

در همین سال‌ها بود که اختیار کردنِ نام خانوادگی نیز الزامی شد، و در نتیجه بسیاری از کسانی که لقب داشتند، جزء اصلی یا مضافِ آن را، عیناً یا با افزودنِ پسوندی مانند یای نسبت، برای نام خانوادگی خود برگزیدند؛ مانندِ علاء، قوام و قوامی (به‌جایِ علاءالسّلطنه، قوام‌السّلطنه، قوام‌المُلک).

کریم شیره‌ای انتقادهای بسیار تندی از شاه و درباریان می‌کرد؛ ازجمله، لقب‌های درباریان را به‌شدت و با کلمات زشت مسخره می‌کرد.^[۱]

واژه‌هایی که در ترکیب ساخت القاب قاجاری با بیش از یک پسوند (ـ سلطنه، ـ دوله، ...) استفاده شده‌اند عبارتند از: آصف، اختر، ادیب، ارفع، اعتضاد، اعتماد، اعلم، اقبال، اکرم، امین، بدیع، بهادر، جلال، حسام، حشمت، حکیم، ذُکاء، رکن، ساعد، سالار، سدید، سراج، سعد، سیف، شجاع، شمس، شهاب، صارم، صدر، صمصام، صنیع، صولت، ضیاء، ضیغم، ظهیر، عاصم، عضد، علاء، عماد، عین، فخر، قوام، قویم، کمال، لسان، لقمان، مجد، مجلل، مُحاسب، محتشم، مخبر، مستشار، مستوفی، مُشار، مشیر، مصباح، مصدق، مصور، معاون، معتمَد، معین، مکرّم، منصور، مؤتمن، مورخ، مهندس، ناصر، نجم، ندیم، نصرت، نصیر، نظام، وکیل، یمین.